آرزو داریم فرزندی با وجدان بیدار داشته باشیم
غلامحسین ریاحی
فرض کنید کودک شما در یک خواربار فروشی کوچک است ؛ دلش می خواهد یواشکی یک بسته آدامس بردارد ولی این کار را نمی کند . چه عاملی او را از این کار باز می دارد؟ آیا فکر می کنید او از این که گیر بیفتد و صاحب مغازه ، پلیس و خود شما برایش دردسر درست کنید می ترسد؟ و یا اینکه می داند برداشتن چیزی که متعلق به او نیست کار اشتباهی است ؟
هر یک از این دو عامل می توانند کودک را از اینکه بسته آدامس را یواشکی در جیبش بگذارد منع کنند . ولی عامل بازدارنده اصلی ندای وجدان کودک است که به او می گوید حتی زمانی که کسی او را نمی بیند کار صحیح انجام دهد .
با این وجود وجدان کودکان را نمی توان به طور ناگهانی بیدار کرد . کودکان بدون آموزش ، دخالت و محدودیتی که از جانب والدین و دیگر بزرگترها (که کودک برای حرفشان اهمیت قائل است) اعمال می شود امیال درونی خود را کنترل نخواهند کرد .
والدین از ?? ماهگی نیروی وجدان کودک را پرورش می دهند ، ولی این نیروی بازدارنده تا چند سال قادر نیست وسوسه های کودک را به طور کامل کنترل کند . در حقیقت ، والدین باید در تمام مدت که کودکانشان در خانه آنها زندگی می کنند نیروی وجدان را در آنها ایجاد نموده و آن را تقویت کنند . این نیرو به تنهایی نمی تواند کودکان را به انجام کار صحیح وادار کند ، مگر اینکه والدین کودک آن را کنترل کنند .
با توجه به مطالب فوق ، شما چگونه نیروی وجدان را در کودک ایجاد می کنید و خویشتنداری را در او پرورش می دهید و این وظیفه پیچیده و در عین حال مهم را انجام می دهید؟ با خواندن موارد ذیل اطلاعاتی در این باره ، کسب خواهید کرد .
خویشتنداری
هنگامیکه کودکی نو پا عملی ناپسند، نا بجا و یا اشتباه انجام داد به او بگوئید :
- اجازه نمی دهم دوباره این کار را انجام دهی .
- اجازه نمی دهم دوباره شیرینی برداری .
- دیگر نمی گذارم از میز ناهار خوری بالا بروی .
- مطئنم دیگر برادر شیرخواره ات را کتک نمی زنی .
- ...
عبارت « به تو اجازه نمی دهم» این مفهوم را انتقال می دهد که کودک نوپای شما از حس خویشتنداری و نیروی وجدان بی بهره است و شما این حس را به او القاء می کنید .
مطمئن باشید که حس کنترل امیال درونی که شما به کودک خود القا کرده اید بالاخره به او منتقل خواهد شد . بین سنین ? تا ? سالگی حس خویشتنداری کودک رشد خود را آغاز می کند. او تاکنون از آموزش و یادآوریهای مداوم شما یاد گرفته است نباید در پارکینگ بدود ، زیرا این کار خطرناک است . همچنین او یاد گرفته است نباید دوستش را ، حتی وقتی که عصبانی است ، کتک بزند . شما دائما او را از این کار منع کرده اید و به او گفته اید : اگر کسی را کتک بزنی او ناراحت می شود . نباید با دیگران این طور رفتار کرد . همچنین او می داند نباید تکه ای از کیک تولد مادربزرگش را دزدکی بردارد . ندای وجدان او را از این کار بازمی دارد و به او می گوید : الان موقع خوردن کیک نیست . باید آن را بعد از شام بخوری .
بین سنین ? تا ? سالگی ، بیشتر کودکان تا حدی در کنترل امیال درونی خود مهارت یافته اند . آنها در این سن مستقیما به محلی می روند که اتوبوس مدرسه در آنجا منتظر آنهاست . حتی اگر تمایل به نوازش یک جوجه آشنا ، آنها را وسوسه کند . در این هنگام ندای وجدان با آنها صحبت می کند : اگر بایستم و آن جوجه را نوازش کنم از اتوبوس جا می مانم .
کودک شما در این سن بدون پرسه زدن در پارک بین راه مستقیما به خانه دوستش می رود تا با او بازی کند . ندای وجدان به او می گوید: تنهایی به پارک رفتن کار خطرناکی است .
همچنین کودک در جشن تولد شش سالگی خود می داند که باید از هر کدام از مهمانان به خاطر هدیه تولد تشکر کند . وجدان او ، که در اثر یاد آوریهای مداوم شما رشد یافته ، به او می گوید قدردانی کار درستی است در حالیکه ابراز حرص و زیاده خواهی اشتباه است .
کودک شما یاد گرفته است چگونه رفتار مناسبی داشته باشد زیرا از طریق نشان دادن الگوی رفتاری مناسب و توضیح دادن علت آن به او یاد داده اید کاری را که صحیچ است انجام دهد . همچنین بیشتر اوقات هنگامیکه کار اشتباهی انجام داده او را سرزنش کرده و به او گفته اید : نباید بدون این کار به من بگویی از خیابان رد شدی . موقعی که بیرون از خانه بازی می کنی ، از حیاط بیرون نرو . بقیه روز را در خانه باش .
چهار حس ایجاد نیروی وجدان
روش آموختن کار خوب و بد ، یعنی ایجاد نیروی وجدان ، در کودکان کار پیچیده ای نیست . بیشتر والدین هر روز این کار را انجام می دهند زیرا این جزئی از ویژگیهای پدر و مادر است . ولی اگر می خواهید این روش را تنها به طور اتفاقی به کار نبرید ، بلکه دانسته از آن استفاده کنید ، دانستن و عمل کردن طبق چهار روش مذکور در ذیل به شما کمک می کند :
افتخار
اجازه دهید کودکانتان بدانند چه کاری باعث افتخار شماست . هنگامی که کودک شما کار صحیحی انجام می دهد ، خصوصا در دفعات اول ، به او اجازه دهید در چهره شما ببیند که به او افتخار می کنید . سپس به وسیله کلمات بر احساس خود تأکید کنید . هنگامی که کودک نوپای شما پس از شما بشقابش را از روی میز به آشپزخانه می آورد ، احساس غرور و افتخار خود را به او نشان دهید و بگوئید : می بینم که بشقابت را از روی میز به آشپزخانه آوردی . متشکرم!
هنگامی که در موقعیت های مشابه غرور و افتخار خود را به کودک نشان می دهید ، او یاد می گیرد که کمک کردن به دیگران و نظافت کردن کار درستی است ، زیرا هر دو فضیلت را از والدین خود آموخته است . وقتی پسر هشت ساله شما به خانه می آید و به شما می گوید هنگام بازی شیشه همسایه را شکسته است ، به او بگوئید که باید از پول توجیبی خود هزینه تعمیر آن را بپردازد . با این وجود حتما سعی کنید به صداقت او افتخار و بگویید : مهم ترین بخش این حادثه آن است که تو حقیقت را به من گفتی . من به تو افتخار می کنم!
همدلی
کودکان باید بیاموزند رفتار آنها در دیگران تأثیر دارد . جملات ذیل نمونه هایی هستند که حس همدلی ایجاد می کنند : نگاه کن خواهرت دارد گریه می کند ! اگر کسی را کتک بزنی دردش می آید . ویا شنیده ام به دوستت گفتی او زشت است ! این کار خیلی بدی است . الان او از این حرف تو ناراحت است. ازت نا امید شدم وقتی دیدم آن اسکناس را از چنگ خواهرت درآوردی . آن را بهش پس بده .
تنها پس از هشت سالگی کودک می تواند خودش را جای دیگران بگذارد و به خوبی با دیگران همدردی کند . پیش از این سن کودکان خودمحور هستند ، ولی والدین می توانند از زمانی که آنها کودکی نوپا هستند عکس العمل های عاطفی را به آنان بیاموزند .
شرم و حیا
احساس شرم و حیا رفتار کودکان را اصلاح می کند . اگر کودک هشت ساله شما در رستوران بد رفتاری کرد ، خوب است به او بگویید : من از رفتار تو شرمنده شدم ! بچه های هشت ساله نباید روی صندلی بایستند . بیا پایین .
شما باید احساس شرم و حیا را به او القاء کنید ، زیرا می دانید این احساس رفتار او را اصلاح کرده و وجدان او را بیدار می کند .
گناه
اگر کودک شش ساله شما یک دسته گل از باغچه همسایه تان چید به او بگویید : نه ، ما نباید از باغچه دیگران گل بچینیم . آقای ... این گلها را کاشته و به آنها رسیدگی کرده تا بزرگ شوند . آنها مال او هستند و فقط او می تواند آنها را بچیند ، ولی تو نمی توانی .
با این روش کودک شما احساس گناه را به اندازه کافی تجربه می کند . سپس او را وادار کنید از همسایه معذرت خواهی کند و عمل ناپسند خود را با کاشتن گل های دیگری در باغچه او جبران کند . از این طریق ، روشی برای تسکین ناراحتی ناشی از احساس گناه به او می آموزید . این تجربه و بسیاری تجارب مشابه دیگر به او یاد می دهد برداشتن چیزی که متعلق به او نیست کار درستی نمی باشد .
ولی مواظب باشید ! احساس شدید گناه باعث سرافکندگی کودک می گردد . اگر قضیه گل های باغچه همسایه را چندین بار تکرار کنید پسرتان احساس خواهد کرد این کار او یک فاجعه جبران ناپذیر و نابخشودنی است . با این کار شما او را سرافکنده و خجالت زده خواهید کرد . از این نوع برخورد بپرهیزید ، زیرا هیچ سودی ندارد و موجب می شود کودک شما احساس کند بچه بدی است ؛ در صورتی که او باید متوجه سوء رفتارش شود و همچنین اینکه می تواند آن را جبران کند . شما می توانید برای آموزش کارهای درست و غلط به کودکان خود چهار حس فوق الذکر را در آنان القا کنید . از اختیارات خود زیرکانه و مسئولانه استفاده کنید . همواره به خاطر داشته باشید کودکان شما در حال پرورش حس خویشتنداری و نیروی وجدان خود هستند . سعی کنید انتظارات شما از کودک معقول و واقعی باشد و به یاد داشته باشید که باید آموزش کارهای درست و غلط را بارها تکرار کنید . سرانجام هنگامی که ببینید فرزندانتان صادق و درستکار هستند می فهمید نیروی وجدان آنها به درستی عمل می کند و شما وظیفه خود را انجام داده اید .